پرونده ای به بهانه ی پخش آخرین قسمت سریال «مختارنامه»

11- از خرداد ۸۴ همتدوین همزمان سریال آغاز شد.

12- فیلمبرداری «مختار» تیرماه ۸۸ به پایان رسید و در زمستان سایر مراحل فنی و جلوه های ویژه انجام شد.

13- و بالاخره در اوایل سال 89 «مختارنامه» درچهل قسمت پنجاه دقیقه‌ای آماده نمایش شد و اولین قسمت آن روز جمعه 9 مهر روی آنتن رفت.

14- چون رفت و آمد به مکان فیلم‌برداری زمان زیادی از کارگردان می‌گرفت و مسئله زمان‌بر و انرژی‌بری بود، داوود میرباقری چند ماه در احمدآباد مستوفی (واقع در جنوب غربي اتوبان آزادگان تهران که لوکیشن اصلی بود)منزلی اجاره کرد و همان جا مستقر شد تا وقت ویژه‌ای را روی پروژه بگذارد و با تمرکز بیشتری کار کند.

15- در «مختارنامه» علاوه بر بازیگران حرفه ای،  افرادی نیز به دلیل فیزیک خاص مقابل دوربین رفتند. از جمله حامد حدادی بسکتبالیست تیم ملی، آیدین ختایی یکی از قوی ترین مردان ایران و البته احمد ایراندوست یا همان غول برره که انتخاب آنها نگاه‌های زیادی را متوجه این سریال کرد.

16- اما در جایی دیگر نیاز بود تا در یک نمایش ، فردی ریز نقش در نقش «بوزینه یزید» حضور داشته باشد که «اسماعیل یوسف پور» را به گروه معرفی کردند. یوسف پور آنگونه که خود میگوید 33 سال سن دارد. قد و قامتش حدود یک متر و وزنش حول و حوش 20 کیلوگرم است.

17- شهره لرستانی در ۲نقش حضور یافته ؛ یکبار در نقش زن کوفی که دوستدار امام حسین (ع) است و بار دیگر در نقش خواهر مختار.

18- محمود اردلان هم در دو نقش ظاهر شده. یکی  زائده  و دیگری زهیر بن قین.

19- در این سریال، نقش حضرت ابوالفضل (ع) توسط جوانی به نام کاوه فتوحی ایفا شده که البته بخاطر حساسیت هایی که وجود آمد، تصاویر مربوط به او حذف شد. اما در مراسم تقدير از عوامل این سریال كه در شاهرود برگزار شد، از این بازیگر  نيز كه تاكنون سعي شده بود چهره‌اش براي مخاطبان ناشناخته باقي بماند، تجليل شد.

20- اغلب بازیگران یا سوارکاری و شمشیربازی را یاد داشتند یا در طول مدت فیلم‌برداری آموزش دیدند. آن‌ها سوارکاری را زیر نظر احمد نمازی و شمشیربازی و حرکات رزمی را زیر نظر محمود اردلان طراح حرکات رزمی آموزش دیدند.

21- فیلمبرداری این مجموعه، در آران و بیدگل، تهران، آبادان، شوشتر، شهریار، ورامین، تاکستان، قزوین و شاهرود انجام شده است.

22- می گویند در اواسط فیلمبرداری به علت فشار کاری زیاد؛ داوود میرباقری از حال رفت و چند روز در بیمارستان بستری شد!

23- تعداد بازیگران اصلی سریال، بیش از ۶۰نفر بودند.

24- بیش از ۱۴۰نفر در نقش های فرعی جلوی دوربین رفته اند. تعداد سیاهی‌لشکرها هم حدود دو هزار نفر اعلام شده است.

25- تعداد نیروهای انسانی درگیرِ این پروژه در مجموع ۱۴۳۰نفر را شامل می شدند.

26- «مختارنامه» در 122 لوکیشن داخلی و خارجی فیلمبرداری شده است.

27- محمود فلاح تهيه كننده با بیان اینکه در حال حاضر اين سريال ازشبكه‌هاي آي فيلم، سحر و الكوثر در حال پخش است اعلام کرده در ايام ماه مبارك رمضان به دو زبان آذري و تركياستابولي از شبكه‌هاي دو كشور جمهوري آذربايجان و سحر پخش می شود.

28- برای فیلم برداری صحنه هایی که در آن نیاز به هنروران زیادی بود، دست اندرکاران سریال، از نیروهای نظامی تقاضای سرباز می کردند. البته بیشتر ترجیح می داند از سربازهایی که تازه وارد خدمت سربازی شده اند استفاده کنند(به علت علاقه زیاد و حرف شنوی بالای آنها!)

29- یکی از مهمترین ایرادهای این مجموعه؛ دیالوگ های نامتناسبش است که از میرباقری و آن سابقه اش بعید بود عبارات و جملات امروزی مثل « كاسه داغ تر از آش » «عجب خرتو خری است» «الم شنگه» «باغت آباد انگوری» را در دهان شخصیت هایی بگذارد که هزار سال قبل می زیسته اند!

30- نمونه دیگر: عبدالله ابن زبیر خطاب به خزانه دار دربار می گوید: تا گوساله گاو شود، دل صاحبش آب شود / بدرد لای جرز می خوری / این شعر بود، یا معر!

31- نمونه دیگر: شمر با عامر ابن مسعود می گوید: هم خدا را می خواهد هم خرما را / یا زنگی زنگ یا رومی روم / خدا كند لاف نباشد / این كثافت كاری با ماله كشی پنهان نمی شود!

32- برخی اعتقاد دارند استفاده فراوان از ضرب المثل های ایرانی در دیالوگ های سریال؛ دوبلورها را در برگرداندن فیلم به زبان های دیگر و نمایش آن در دیگر كشورها را با مشكل روبرو سازد.

33- اعتراضاتی هم مطرح شد که میرباقری در تاریخ دخل و تصرف کرده و شخصیتی مثل مختار را برتر و منزه جلوه داده و در مقابل، سلیمان سلد خزایی را تا حدودی احمق و عبدالله بن زبیر ـ که از افراد مورد احترام در میان اهل سنت بوده ـ را حیله گر و مزور به تصویر کشیده.

34- برنامه گفتگو محور  «هنگام درنگ» با موضوع «تاریخ تحلیلی اسلام» جمعه شبها بعد از پخش «مختارنامه»، روی آنتن شبکه اول سیما می رفت و در آن کارشناسان به تحلیل حوادث و شخصیتهای سریال می پرداختند. البته بعضی وقتها صحبتهای آنها با آنچه در سریال دیده بودیم فرق می کرد!

35- مسعود پاکدل (عکاس مجموعه «مختارنامه») در لابی تالار وحدت و در بخش جنبی اجرای نمایش «یک دامان ماه و ستاره» نمایشگاهی از عکسهای این سریال برپا کرد که با استقبال کم‌ نظیر علاقمندان و هنرمندان همراه شد.

36- وهابیون در سایتها و شبکه های ماهوارهای وابسته به خود، به پخش این سریال انتقاد کردند. عربستان سعودی نیز خرید ، فروش و تماشای DVDاین سریال را ممنوع اعلام کرد!

37- با این وجود منابع خبری از پخش قریب‌الوقوع سریال «حسن و حسین» با تصویر چهره نورانی حسنین علیهم‌السلام در برخی کشورهای عربی خبر داده اند.

38- دکوری که از کعبه برای سریال ساختند از اندازه واقعی اش فقط ده درصد کوچکتر است.

39- با پخش مختارنامه از تلویزیون عراق، حتی بیلبورد تبلیغاتی این سریال در مسیر راهپیمایی زائران اباعبدالله الحسین (ع) در مسیر نجف تا کربلا نصب شد.

40- شهرک سینمایی سریال مختارنامه در منطقه احمدآباد مستوفی مجموعه ای بزرگ و تاریخی است که حمایت مسوولین در حفظ آن بسیار ضروری است.

41- نقش «عمر سعد» در مختارنامه کاندیداهای فراوانی داشت. از جمله «شهاب عسکری» «حسین یاری»،«فرهاد قائمیان» و... که در نهایت این نقش به «مهدی فخیم زاده» رسید.

42- جالب است بدانید «فریبرز عرب نیا» بازیگر نقش مختار، یکی از افرادی بود که برای ایفای نقش عمر سعد دعوت شد، اما با نظر میرباقری، او «مختار» شد!

43- در سریال ، صحنه ای است که در آن توابین، پیش از آغاز قیام، سرهای خود را با تیغ میتراشند. معمولا در سینما و تلویزیون برای اینکه کچل شدن بازیگری نشان داده شود، از «کَپ» (چیزی شبیه پوست) استفاده می شود اما در «مختارنامه»، گروه چهره پردازی ، لباسهای توابین را بر تن کردند و پس از آنکه خودشان هم سرهایشان را تراشیدند، وارد صحنه شدند و با دقت فراوان در مقابل دوربین شروع به تراشیدن سرهای حدود 15 بازیگر اصلی و 50 هنرور کردند!

44- در تیتراژ پایانی سریال، برای اولین بار در تلویزیون، از صدای یک زن استفاده شد که مخالفان و موافقان زیادی به همراه داشت. ضرغامی رییس صدا و سیما هم با تقدیر از «صدیقه بحرانی» خواننده لالایی پایانی سریال، از این کار حمایت کرد.

45- امیر توسلی آهنگساز سریال گفته برای تولید موسیقی «مختارنامه» حدود 150 هنرمند و نوازنده همکاری داشته اند.
 
46- میرباقری درباره جنجالی که بخاطر نشان دادن یا ندادن چهره حضرت ابوالفضل ایجاد شد گفت: باور همه ما این است که فقط نمی‌توانیم چهرة معصومین را به تصویر بکشیم. بنابراین هیچ‌وقت تصور نمی‌کردیم منعی برای نشان دادن چهره ایشان وجود داشته باشد، همین فضاسازی‌ها باعث عکس‌العمل نشان دادن عده‌ای از علما شد و دوستان بر مبنای چیزی که ندیده و فقط شنیده بودند، اظهارنظر کردند.

47- البته کسانی هم موافق این کار بودند از جمله آیت الله سید "عزالدین حسینی زنجانی" از مراجع تقلید مشهد که موافقت خود را با نشان دادن چهره بازیگر نقش حضرت ابوالفضل (ع) اعلام کرد.

48- برای تامین روشنایی زندان کوفه از پارافین استفاده می‌شد (بخاطر جلوه واقعی و طبیعی آن) به مرور، کار کردن در این فضای بسته و تنگ و تاریک عوارض خود را روی دست‌اندرکاران سریال گذاشت و باعث شد تعدادی از عوامل در اثر همجواری با رطوبت و نَم هوای داخل زندان دچار ناراحتی‌های تنفسی شوند و گاهی کارشان به بیمارستان کشیده شود.

49- ولی‌الله شیراندامی یکی از بازیگران «مختارنامه» گفته: هم میرباقری و هم تهیه‌کننده به قدری کار کردند و زحمت کشیدند که برای ساخت این کار سکته کردند. باید ببینید که چقدر فشار کار روی این آدم‌ها بود که سکته کردند!

50- بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای اعلام آمادگی کرده «مختارنامه» را به یک بازی رایانه‌ای فاخر تبدیل کند.

51- روابط عمومی سریال «مختارنامه» بعد از پخش صحنه‌های عاشورا در قسمت نهم شایعه سانسور بخش‌های مربوط به قیام کربلا در این مجموعه را تکذیب کرد.

52- مختار در کابوس‌های شبانه خود غول‌هایی را می‌بیند که در روز قیامت او را تعقیب می‌کنند. جنس لباسی که بازیگران نقش غولها می پوشیدند از «لاتکس» بود. این جنس پلاستیکی، گرمای زیادی ایجاد می‌کرد و بازیگران زمان اندکی را می‌توانستند داخل آن باقی بمانند. استفاده از این لباس‌ها برای آدم‌ها در آن گرمای شدید خطر جانی به همراه داشت و به همین دلیل هر روز کامیون‌های یخچال‌دار حمل بستنی سر صحنه فیلمبرداری حاضر می‌شدند و در فاصله دو برداشت، بازیگران نقش غول‌ها که به شدت عرق می‌ریختند، داخل این یخچال‌ها می‌رفتند تا خنک شوند و امکان ادامه کار وجود داشته باشد.

53- مسعود ولدبیگی، طراح چهره پردازی سریال «مختارنامه» به همراه 11گریمور اجرای گریم های این مجموعه عظیم تاریخی را بر عهده داشته است.

54-  گریم فخیم زاده در نقش عمرسعد، هشت بار عوض شد چون باید چهره ای متفاوت با نقش های قبلی اش طراحی می شد. گریم رضا کیانیان هم 10بار گریم عوض شد.

55- مسلم بعد از بیرون آمدن از مسجد، در پلانی یک و نیم دقیقه‌ای به دل تاریکی کوفه می‌رود. در این صحنه‌، باقیمانده یاران او هم در تاریکی شب جدا می‌شوند. فیلمبرداری این صحنه ۳شبانه روز وقت برد. یک شب نورپردازی، یک شب تمرین و شب آخر «عظیم جوانروح» و گروهش با دوربین روی دست این صحنه را گرفتند تا عمق تنهایی مسلم در این صحنه حسی و تاثیرگذار نمایان شود.

56- شنیده‌ می شود که صداوسیما از محل دریافت آگهی‌های بازرگانی برای «مختارنامه» بیش از دو برابر اعتبار صرف شده را کسب کرده است.

57- «اصغر یحیی زاده» بدلکاری بود که به جای مسلم از روی دیوار کاخ به پایین پرید. در دنیا مرسوم است که چنین صحنه هایی با کمک تشک های بادی که به «Air bag» معروف است انجام می شود اما از این تشک ها حتی یک نمونه قابل اطمینان برای کار سینمایی در کشور ما وجود ندارد. به همین دلیل گروه های بدلکاری به سراغ «کارتن مقوایی» رفتند!

58- شبكه آی فیلم كه پخش جهانی این سریال را برعهده دارد، پیش بینی كرده مختارنامه با استقبال بسیار گسترده ای در كشورهای عربی و اسلامی مواجه شود.

59- برخی منتقدان می گویند میرباقری «محمد حنفیه» را در قامت پیرمردی سالخورده با موهای جوگندمی به تصویر کشیده در حالی که مختار با حداقل 15 سال تفاوت سنی، جوان تراز او دیده می‌شود. بر اساس روایت های معتبر تاریخی مختار در سال اول هجرت متولد شده و محمد حنفیه حدود 15 سال بعد.

60- به گفته استاد محمد حسین رجبی یکی از کارشناسان ثابت برنامه "هنگام درنگ" (با موضوع بررسی تاریخی دوران روایت سریال «مختارنامه») برخلاف آنچه در این سریال تصویر شده؛ طبق تاریخ محمد حنفیه دستش فلج بوده است نه پایش.

61- در همین راستا مستندات تاریخی همچنین حاکی از آن است که عبدالله بن زبیر نیز در سال دوم هجری متولد شده که با این حساب او حتی از مختارثقفی یک سال کوچکتر است؛ واقعیتی که در فیلم مختارنامه اصلا نمود ندارد.

62- بخش های مربوط به کابوس هیولاهایی که در خواب به سراغ مختار می‌آیند، دوبار تکرار شد. صحنه های گرفته شده سری اول، با اینکه تدوین هم شده بود اما از کار حذف شد.

 63- رضا استادی مدیر روابط عمومی سریال «مختارنامه»، با نوشتن یادداشتهای هفتگی درباره قسمتهایی که هر هفته پخش می شدند و به روز نگه داشتن سایت سریال، وظیفه رسانه ای خود را به نحو احسن انجام می داد.

 64- اواسط پخش سریال، عده ای  به ضدایرانی بودن آن اعتراض داشتند که به ایرانیها (مخصوصا کیان) توهین شده و این کار را از سوی عربها روا نمی دانستند: «آیا اين همان مختاري است كه داعيه وحي و پيامبري كرد؟ پس چرا بايد از او چهره اي كاريزماتيك ترسيم كرد و به چه دليل یک سردار ايراني، نقش پا ركاب او را دارد؟»

65- «فريبرز عرب‌نيا» شش سال براي ايفاي نقش مختار زمان گذاشت و در فيلم يا سريال ديگري بازی نکرد. دستمزدش هم برای این کار حدودا ماهی ده میلیون تومان اعلام شده است.(در مجموع 3میلیارد و 600 میلیون تومان!)

66- «مسعود ولدبيگي» طراح چهره پردازي «محمود اردلان» طراح حركات رزمي و «حسن ميرباقري» كه يكي از نويسندگان اوليه مجموعه است برخي از عوامل پشت دوربين مختارنامه بودند که مقابل دوربين نيز به ايفاي نقش پرداختند.

67- «حامد ميرباقري» فرزند کارگردان، که دستيار او هم بود در نقش های پسر مختار و «ابن وهب» يكي از شهداي كربلا حضور داشت.

68- بدون اغراق میر باقری در نمایش صحنه های جنگی استادانه کار کرده است. اینکه  در مختارنامه جنگی جانانه شکل می گرفت، دستها و پاها قطع می شد ، خون فواره می زد و ... در حد استانداردهای جهانی است.

69- رضا رویگری در اظهارنظری گفته: حضور حضرت عباس(ع) در كنار نهر علقمه يكي از زيباترين و شورانگيزترين صحنه‌هاي سريال «مختارنامه» است.

70- «مختار نامه» جمعه ها ساعت 22 از شبکه اول پخش شده و چندین بار هم تکرار می شد. از جمله: دوشنبه ها از شبکه اول؛ یکشنبه ها و پنج شنبه ها از شبکه قران، شنبه ها از جام جم 1و2 و سه شنبه ها از شبکه الکوثر.

71- محمود بنفشه خواه، عباس امیری، رضا آقاربی، ابوالقاسم پور شکیبایی، داوود آریا و رضا خندان بازیگرانی بود که در این سریال به ایفای نقش پرداختند اما امروز در میان ما نیستند. روحشان شاد.

72- دوبله ی «مختار نامه» به زبان آذري جمهوري آذربايجان ، در استوديو ' كائنات ' باكو براي پخش در يكي از شبكه هاي تلويزيوني اين كشور، انجام شد.

73- امین زندگانی بازیگر نقش حضرت مسلم در ابتدا برای بازی در نقش یکی از سران سپاه مختار انتخاب شده بود.

74- شعر تیتراژ ابتدایی سریال (برخیز که شور محشر آمد) سروده مشترک «داوود میرباقری» کارگردان سریال و «شبنم مرزی جرانی» است. خواننده عنوان بندی نیز «اکبر سلطانعلی» است.

75- مرد سوار بر اسبی هم که در تیتراژ ابتدایی دیده می شود تمثیلی از امام حسین (ع) است و خونی که به هوا پرتاب می شود، خون حضرت علی اصغر (ع) است که امام این خون را در کف دست خود جمع کردند و سپس، آن را به عنوان خون مظلوم ترین عضو سپاهش به خداوند تقدیم کردند. این مسئله کاملا منطبق بر واقعیت است.

76- دلایل نشان ندادن طفلان مسلم در این سریال هم از سوی دست اندرکاران، این طور توجیه شده است: طبق تحقیقات صورت گرفته از سوی گروه تحقیق و پژوهش این سریال، ماجرای طفلان مسلم در منابع تاریخی معتبر روایت نشده و گروه تحقیق و پژوهش به هیچ سند و مدرک معتبری درخصوص این شخصیت دست پیدا نکرده اند. روایت های موجود در این زمینه هم آنقدر معتبر نبوده که بتواند مورد استناد کارگردان قرار گیرد.

77- یکی از سختی های کار میرباقری، نشان دادن نحوه ی کشته شدن افراد بود. در این سریال حدود 56 نفر از شخصیت های اصلی کشته می شدند که از لحاظ بصری می بایست نحوه کشته شدن شان خیلی شبیه هم نباشد و این، کار گروه کارگردانی را سخت تر می کرد.

78- میرباقری در خصوص صحنه‌هایی که از قسمت‌های آخر این مجموعه به بینندگان توصیه شده بود، در صورت ناراحتی قلبی، از دیدنش خودداری کنند، گفته: «خشونتی که در تاریخ علیه ایرانیان وجود داشته به هیچوجه قابل پخش از تلویزیون نیست و این غریب‌کشی ایرانی‌ها برای من بسیار آزاردهنده بود و تلاش کردیم تا حدی این قتل‌عام را نشان بدهیم.»

79- امیر توسلی برای آهنگسازی تیتراژ ابتدایی سریال، ابتکار جالبی به خرج داد و از صدای برخورد شمشیرها به عنوان قسمتی از ملودی کار استفاده نمود!

80- طی مراسمی که چندی پیش در تالار حافظ شیراز برگزار شد از عوامل این سریال به عنوان بهترین سریال سبکه جهانی جام جم تجلیل به عمل آمد.

81- «مختارنامه» از معدود سریالهایی است که تلویزیون وسط پخشِ آن، آگهی پخش نمی کند. با توجه به قیمتهای نجومی آگهی های میان برنامه، خیلی ها شاید فکر کنند تلویزیون با این کار از یک درآمد هنگفت محروم شده در حالیکه اینطور نیست چون افزایش قیمت آگهی هایی که قبل از شروع مختار روی آنتن می رود زیان های احتمالی را جبران کرده است!

82- محمود فلاح (تهیه کننده ی این سریال) قبلا آثاری مثل «کلبه» «رسم عاشق کشی» «چراغی در مه» «کلانتر» «خوش رکاب» و ... را تهیه کرده است.

83- بخاطر حجم وسیع کار و پروداکشن عظیمی که این سریال می طلبید، گروه مجبور شدند برای ساخت وسایل مورد نیاز، علاوه بر کارگاه های نجاری، آهنگری، سفالگری و خیاطی حتی تعمیرگاه اختصاصی هم برای ماشینهای مورد استفاده در پشت صحنه داشته باشند.

84- حمید رضا عطایی که نقش یکی از یاران نزدیک مختار را بازی می کند رکورد دار بدشانسی در این سریال بود. او یک بار از اسب پرتاب شد؛ یک بار مورد اصابت نیزه ی یکی از هنروران قرار گرفت! و یکبار هم زمین خورد که درمجموع حدود 30 روز بستری شد.

85- در «مختارنامه» یک مورد عجیب کشته شدن پدر به دست پسر هم اتفاق افتاد و طی آن، عنایت شفیعی که نقش بن کامل را بازی می کرد به دست پسر واقعی اش (رضا) که نقش فرزند بن اشعت را بازی می کرد کشته شد.

86- یکی دیگر از سختی های این سریالها حفظ تداوم حس بازیگران و صحنه های فیلمبرداری شده است. به عنوان مثال صحنه ای که جنازه کیان را جلوی چادر فرمانده می آوردند یک روز فیلمبرداری شد و صحنه ی بعدش که در داخل چادر عزاداری می کنند دو سال بعد فیلمبرداری شد! تمرکز گروه کارگردانی –مخصوصا منشی صحنه -  بر روی جزییات باعث شد که هیچ چیز غیرعادی در نتیجه ی کار به چشم نیاید.

87- در ادامه ی آن سوتی های کلامی که در ابتدای مطلب نوشتم؛ یک مورد از همه جالب تر بود و در قسمتهای آخر مجموعه اتفاق افتاد که حیف است ننویسم! زن مختار (نسرین مقانلو) به پسرش می گوید « ساکت باش جِغِلِه» !!  استفاده از واژه ی « جِغِلِه» آنهم در داستانی که هزار سال قبل اتفاق افتاده از نوبرهای دیالوگ نویسی تاریخی است!

88- و در آخر اینکه کارگردان مجموعه «کلاه پهلوی» گفته قرار است این سریال، بعد از «مختارنامه» و بعد از ماه مبارک رمضان روی آنتن برود.